یک روان روانشناسی
تا چه میزان با روانشناسی و رشته آن اشنا هستید؟
وقتی صحبت از رشته روانشناسی می‌شود، همه فکر می‌کنند روانشناس کسی است که مردم را تجزیه‌وتحلیل میکند. تفاوت قائل‌نشدن میان روانشناسی و روان‌پزشکی از سوی عوام، نکته‌ی دیگری است که در اثر معرفی‌نشدن رشته روانشناسی به‌وجود آمده است. پس اجازه بدهید در همین ابتدای بحث، کار را یک‌سره کنیم: روانشناسی به‌معنای مطالعه‌ی افراد، رفتارهایشان، اعمال، افکار، تعاملات و واکنش‌های آنهاست. از سوی دیگر روان‌پزشکی به‌معنای مطالعه، تشخیص، مدیریت و پیشگیری از اختلالات روانی است. روان‌پزشکان در حقیقت پزشکان متخصص هستند.
تا ۸۰ سال پيش روان‌شناسي را مطالعه روح و روان و روانشناس را فردي مي‌دانستند که رويداد‌هاي دروني، ذهني ومغزي را مثل تصورات، خاطرات، افکار واحساسات مطالعه مي‌کند. طبق اين تعريف، روان‌شناسي شاخه‌اي از ذهني‌ترين بخش دانش انسان؛ يعني فلسفه بود. اما از اوايل قرن بيستم و با پيشرفت سريع دو علم زيست‌شناسي و فيزيک، روان‌شناسي نيز مطالعه‌ي ذهني (زندگي رواني) را کنار گذاشت و به مشاهده و مطالعه‌ي رفتار موجودات پرداخت. البته هنوز نيز روانشناسان فرآيندهاي ذهني را مطالعه مي‌کنند اما اين کار را نه به‌صورت ثبت شخصي ادراکات و احساسات بلکه به‌شيوه‌ي عيني و علمي انجام مي‌دهند.روان‌شناسي شاخه‌اي از علوم زيستي است که هم به مطالعه‌ي عيني رفتار قابل مشاهده مي‌پردازد و هم به فهم و درک فرآيندهاي ذهني که مستقيماً قابل مشاهده نبوده و براساس داده‌هاي رفتاري و عصب زيست شناختي قابل استنباط است.
روانشناسی، علم کاربردی مطالعه رفتار و فرایندهای ذهنی بر اساس یافته‌های علمی و تحقیق شده میباشد. رفتار به فعالیت‌ها و اعمالی اشاره دارد که قابل مشاهده و قابل اندازه گیری می‌باشند، مانند صحبت کردن و راه رفتن، اما فرایندهای ذهنی به اعمال و فرایند‌هایی اشاره دارد که به صورت مستقیم قابل دیدن و درک کردن نیست و نمود آنها را می‌توان در رفتار و دیگر فرایند‌ها مشاهده کرد، مانند تفکر و یا هیجان و ترس. امروزه، روانشناسی از سنین خردسالی و نوجوانی گذشته و پا به مرحله جوانی و بزرگسالی گذاشته است و به درجهای از ثبات و استحكام رسیده است (شاملو، ۱۳۷۰).
روانشناسی علمی است که در مورد رفتار انسانها در ارتباط با محیط اطراف خود و تفاوت رفتارها می‌پردازد. هدف اصلی رشته روانشناسی بررسی وضعیت های انسان در مواجهه با موارد مختلفی است که در زندگی برای وی پیش می‌آید. روانشناسی در واقع علم مطالعه رفتار و فرایندهای ذهنی انسان است. روانشناسی به بحث های مختلف رفتار و فرایندهای روانی مانند ادراک، احساس، شخصیت، هوش، هیجان و انگیزه می پردازد. این رشته رشته کاربردی است که تمام جنبه‌های زندگی انسان را در بر می‌گیرد و به علت پیچیده تر شدن زندگی انسان هم نیاز به حضور این رشته بسیار محسوس شده است.
روانشناسی با در نظر گرفتن نیازهای طبیعی انسان و درك روح زمان ، به عنوان پرچمدار مطالعه پیچیدگیهای بشر امروز است. در یک تعریف ساختار شکن از روان شناسی، «روان شناسی عبارت از کشف دروغهایی است که به خود می گوییم و همچنین تعیین حد و مرز راست هاست» در این تعریف انسان موجودی است که نخست باید خود را فتح کند. در نتیجه صداقت تمام عیار با خود پایه روان شناسی است. این تعریف روان شناسی را با خود شناسی پیوند می زند.
هدف و ماهیت
در دوره های تحصیلی و روانشناسی دو هدف عمده مطرح است:
اول، هدف اختصاصی: به منظور تربیت افرادی که مفاهیم و اصول نظری و عملی روش های پژوهش در این علم را فراگرفته و حداقل مهارت های حرفه ای را در یکی از شاخه های روانشناسی عمومی، استثنایی و بالینی که در ایران کاربرد فراوان دارد به دست آورند.
دوم، هدف عمومی: بدین منظور که دانشجویان رشته های مختلف را با اصول نظریات، مفاهیم و روش های علم روانشناسی آشنا نماید. روان شناسی طی تاریخچه کوتاه خود به گونه های متفاوتی تعریف شده است. نخستین دسته از روانشناسان حوزه کار خود را مطالعه فعالیت ذهنی می دانستند. با توسعه رفتارگرایی در آغاز قرن حاضر و تاکید آن بر مطالعه انحصاری پدیده های قابل اندازه گیری عینی، روانشناسی به عنوان بررسی رفتار تعریف شد. این تعریف معمولا هم شامل مطالعه رفتار حیوان ها بوده و هم رفتار انسان ها، با این فرض که اطلاعات حاصل از آزمایش با حیوان ها قابل تعمیم به انسان هاست. اما با توسعه روانشناسی پدیدار شناختی و روانشناسی شناختی، بار دیگر به تعریف قبلی رسیده ایم و در حال حاضر در تعاریف روانشناسی هم به رفتار اشاره می شود هم به فرآیندهای ذهنی.
توانایی‌های لازم برای رشته‌ی روانشناسی
زیست‌شناسی و شیمی در این رشته اهمیت بسیاری دارد و باید پایه علوم زیستی دانشجوی این رشته قوی باشد. به‌همین دلیل، امروزه دانشجویان این رشته از بین دو گروه آزمایشی علوم انسانی و علوم تجربی پذیرفته می‌شوند. از سوی دیگر آمار و ریاضی و زبان‌انگلیسی در این رشته کاربرد و اهمیت زیادی دارد. دانشجوی این رشته باید نسبت به اطراف و جامعه‌ی خود دید عمیقی داشته باشد تا بتواند ظرافت‌های رفتاری افراد را درک کند و به ویژگی‌های روانی افراد پی ببرد.
برخی از رشته های روانشناسی هم اکنون کاملا جا افتاده اند و بسیاری از دانشگاه ها به ارائه دوره های آموزشی و مدرک دانشگاهی در آنها می پردازند، شامل موارد زیر است:
روان‌شناسي عمومي
فارغ‌‌التحصیلان در این رشته می‌توانند فعالیت‌های مقدماتی را در زمینه‌های تشخیص و درمان اختلالات روانی در مؤسسات عمومی و روانی و کلینیک‌های روان‌پزشکی و سایر مراکز شبیه به آن عهده‌دار شوند و یا تدریس روانشناسی عمومی را در مراکز آموزشی به عهده گیرند و یا به‌عنوان روانشناس مدرسه در مدارس همکاری داشته باشند.
روانشناسی بالینی
روانشناسی بالینی شاخه‌ای از روانشناسی است که به درک، پیش بینی و درمان نابهنجاری، ناتوانی و آشفتگی‌های شناختی، هیجانی، زیست شناختی، روان شناختی، اجتماعی و رفتاری کمک میکند و در گستره وسیعی از جمعیتهای در جستجوی درمان کاربرد دارد. نقش‌های شش گانه آن عبارت است از: ارزیابی و تشخیص، مداخله و درمان، مشاوره، آموزش و نظارت بر کار رواندرمانگر‌ها، پژوهش و مدیریت. غالب کارهای روانشناس بالینی در راستای درمان و تشخیص، آموزش و پژوهش است.
روانشناسی کودکان استثنایی
شاخه‌ای از دانش روانشناسی است که به تعریف کلیه مسایل مربوط به کودکان استثنایی از گستره کودکان تیزهوش تا کودکان عقب مانده ذهنی، کودکان نابینا و کم بینا، کودکان ناشنوا و کم شنوا، کودکان دارای ناتوانی های تکلمی، و کودکان دارای ناتوانی های حرکتی و ذهنی، و تمامی امور و تعاریف مربوط به پیشگیری و شناخت و آموزش این کودکان می‌پردازد.
روانشناسی تربیتی
روان شناسی تربیتی به دسته از روان شناسی هایی گفته می شود که در راستای تعلیم و تربیت انجام می گیرد. اهداف روان شناسی ترتیبی حاصل روان شناسی و تربیت است. هدف های روان شناسی ترتیبی شامل مواردی همچون :
– آماده سازی و یا بدست آوردن اطلاعات درباره شناخت علمی یا کاربردی : اصول اصلی روان شناسی تربیتی درک و شناسایی می باشد به عنوان فرآیندی برای آموزش تاثیر گذار مورد استفاده قرار می گیرد. شناسایی مواردی مثل رشد و کامل شدن و توانایی شناخت درک بهتر مسایل در شناخت های علمی یا کاربردی، کاربرد دارد.
– مهارت : توانایی در انتخاب و درک مسایل از موارد به خصوص درسی و تربیتی می باشد، که این نوع توانایی ها برای اصول رشد به کار می رود. فرآیندهای اصلی روان شناسی تربیتی : کسانی که روی به روان شناسی تربیتی می آورند می دانند که تمامی مطالب روان شناسی تربیتی دارای اهمیت بالایی در تربیت است. روان شناسی تربیتی دارای نظریه های مختلفی از نوع پژوهش، مسایل و ترفندهای مخصوص به خود است.
زیست روانشناسی
زیست روانشناسی شاخه‌ای از روانشناسی است که به تحلیل چگونگی تاثیر مغز و انتقال دهنده‌های عصبی بر رفتارها، افکار و احساسات می‌پردازد. این رشته را می‌توان به صورت ترکیبی از روانشناسی پایه و علم اعصاب در نظر گرفت. این رشته با نام‌های دیگری چون روانشناسی زیست شناختی، روانشناسی فیزیولوژیک و علم اعصاب رفتاری نیز شناخته می‌شود. زیست روانشناسان به بررسی چگونگی تعامل فرایندهای زیست‌شناختی با هیجانات، شناخت‌ها و سایر فرایندهای ذهنی می‌پردازند. رشته زیست روانشناسی با رشته‌های دیگری چون روانشناسی تطبیقی و روانشناسی تکاملی ارتباط دارد.
روانشناسی رشد
روانشناسی رشد شاخه‌ای از علم روانشناسی است که به توصیف و تبیین تغییرات در طول زندگی فرد می‌پردازد و از رشته‌های مختلف زیست‌شناسی، جامعه‌شناسی، تعلیم و تربیت و پزشکی کمک می‌گیرد. اگر چه روانشناسی رشد به تمام مراحل زندگی انسان از تولد تا مرگ می‌پردازد، اما بر کودکی و نوجوانی تأکید دارد.
روانشناسی قانونی
روانشناسی و پزشکی قانونی در مراحل رشد و تحول خود به اهداف یکدیگر نزدیک شده‌اند. در واقع هر دو رشته با مساله انحراف اجتماعی سر و کار دارند که موجب ایجاد امنیت در جامعه می‌شوند. روانشناسی قانونی به بررسی علل رفتار فردی و تغییر این رفتارها در حیطه قانون می‌پردازد و تلاش میکند رفتارهایی که از لحاظ قانونی نابهنجار بشمار می‌روند مورد بررسی و تفحص قرار دهد.
روانشناسی مدرسه
روانشناسان مدرسه در داخل سیستم آموزشی کار می‌کنند و به دانش‌آموزان در زمینه‌های هیجانی، اجتماعی و تحصیلی کمک می‌کنند. هدف روانشناسی مدرسه، همکاری با اولیاء، معلمان و دانش‌آموزان در جهت ایجاد یک محیط آموزشی سالم با تمرکز بر نیازهای دانش‌آموزان است.
روانشناسی مدرسه یک حرفه ی نسبتاً جدید است. انجمن ملی روانشناسی مدرسه (NASP) در آمریکا در سال ۱۹۶۸ تأسیس شد و این رشته به طور رسمی به عنوان یک تخصص دکتری توسط انجمن روانشناسی آمریکا (APA) شناخته شد. در سال ۲۰۰۲، روانشناسی مدرسه یکی از ۱۰ حرفه پرطرفدار در آمریکا بوده و تقاضا برای روانشناسان مدرسه همچنان رو به افزایش است.
روانشناسی صنعتی-سازمانی
یکی از شاخه‌های جدید علم ومعرفت که مساله نیروی انسانی ودیگر جنبه‌های مربوط دنیای کار را در کانون توجه خود دارد،روان شناسی صنعتی وسازمانی است. این شاخه از دانش مطالعه علمی رابطه میان انسان ودنیای کار را وجهه همت خود قرار داده است. در واقع ،کاربرد و بسط وگسترش اصول روانشناسی است به مسایلی که انسان در تجارت و صناعت با آنها دست به گریبان است. از آنجا که شاخه روانشناسی صنعتی و سازمانی یکی از شاخه‌های کاربردی و فعال رشته مهم روانشناسی است و همچنین کشور نیز در آستانه توسعه اقتصادی و صنعتی است لذا استفاده از خدمات مشاوره روانشناسی صنعتی و سازمانی یکی از ضروریات دنیای تولید و کار است و بدون این گونه خدمات تولید با کیفیت در دنیای پر رقابت فعلی با مشکل روبروست. خدمات مشاوره‌ای با حل و فصل مشکلات کارکنان در ابعاد مختلف می‌تواند تخصص، انرژی و توان کارکنان را در اختیار اهداف و ماموریت سازمان قرار دهد.
روانشناسی اجتماعی
روانشناسی اجتماعی مطالعه موضوعات، مشکلات و مسایل مرتبط با روانشناسی و جامعه‌است. روانشناسی اجتماعی، اثرات حضور دیگران را بر رفتار فرد یا رفتار خود را تحت تأثیر گروه مورد بررسی و مطالعه قرار می‌دهد. روشن است که تأثیر دیگران بر فرد مستلزم وجود روابط متقابل بین خود با دیگران است، بنابراین به یک تعریف دیگر روان شناسی اجتماعی به عنوان علم مطالعه رفتار متقابل بین انسانها یا علم مطالعه تعامل انسانها شناخته می‌شود.
روانشناسی در ایران
روانشناسی تحت عنوان علم النفس یا اخلاق ، بیش از هزار سال به عنوان یکی از شاخه‌های اصلی فلسفه در مراکز علمی ایران تدریس شده است. از رازی و ابن سینا و ناصر خسرو تا ملاصدرا کمتر متفکری را سراغ داریم که در آثار خود به این علم نپرداخته است.
به رغم رونق و شکوه آغازین ، تا اوایل دهه ۱۳۴۰ فعالیت چشمگیری در روانشناسی وجود نداشت و این علم یا به عنوان بخشی از برنامه‌های رشته فلسفه و علوم تربیتی و یا به صورت بخشی از دوره‌های تربیت معلم تدریس می‌شد. دهه ۱۳۴۰ را باید دهه گسترش سازمانی روانشناسی در ایران نامید، چون طی این ده سال دوره لیسانس روانشناسی نخست در دانشگاه تهران و بعدها در سایر دانشگاههای ایران تأسیس گردید. در دانشگاه تهران دوره فوق لیسانس روانشناسی بوجود آمد و مؤسسه روانشناسی بنیان گذارده شد. برخی از این تحولات حاصل کوششهای دکتر محمود صناعی بود که در همان دوره پا به صحنه روانشناسی ایران گذاشت. خدمت بزرگ دکتر صناعی ترجمه کتاب اصول روانشناسی در سال ۱۳۴۲ بود.
در سال ۱۳۴۴ دکتر سعید شاملو بنیان گذار روانشناسی بالینی ایران اولین کلینیک مرکز مشاوره و راهنمایی در دانشگاه تهران را تأسیس کرد و بعدها بتدریج چنین مراکزی در دیگر دانشگاهها تأسیس شد. با گسترش دوره‌های روانشناسی در دانشگاههای کشور کوششهای فراوانی در زمینه تألیف و ترجمه مکتب درسی در این رشته به عمل آمد. از آن جمله اصول روانشناسی عمومی (۱۳۴۸) تالیف دکتر سیروس عظیمی ، کلیات روانشناسی علمی (۱۳۴۹) به ترجمه دکتر امیر هوشنگ مهریار و دکتر رضا شاپوریان. اصول روانشناسی (۱۳۵۲) به ترجمه و اقتباس دکتر محمد ساعتچی.
وظایف روانشناسان
با توجه به گرایش و تخصصی که هر روانشناس دارد وظایف مختلفی بر گردن او است. به عنوان مثال یکی از وظایف روانشناس مشاوره رسیدگی به مراجعه‌کنندگان برای حل مشکلات و تصمیم گیری در زمان های پر استرس زندگی آنهاست.
همچنین از وظایف روانشناسی بالینی می توان به این مورد اشاره کرد که در صورتی که مورد این در شرایطی مثل نگرانی و اضطراب و افسردگی و سایر بیماری های روانی قرار داشته باشند روانشناسی بالینی آنها کمک میکند.
روانشناسان شغلی باید در شرکتها و سازمانها حضور داشته باشند و برای بهبود عملکرد و افزایش کارایی آن ها افراد را یاری کنند.
روانشناسی جرم شناسی این وظیفه را دارد که از تئوری هایی که در علم روانشناسی وجود دارد شناخت جرایم و بهبود مجرمین استفاده کند.
وظیفه روانشناس سلامت نیز گسترش رفتار و نگرش سالم و کمک به افراد بیمار و خانواده های آنها برای غلبه بر شرایط و مشکلات موجود و بهبود کیفیت زندگی آنهاست.
روانشناس ورزشی وظیفه دارد که برای بهتر شدن عملکرد در زمینه مربیگری آموزش و رقابت ورزشکاران یاری دهد.
درس‌های این رشته در طول تحصیل
دروس مشترک در گرایش‌های مختلف روانشناسی:
روانشناسی عمومی، علم‌النفس از دیدگاه دانشمندان اسلامی، آمار توصیفی، فیزیولوژی عمومی، کلیات فلسفه، مبانی جامعه‌شناسی، روانشناسی احساس و ادراک، متون روانشناسی به زبان خارجی، آمار استنباطی، روش تحقیق در روانشناسی، روانشناسی فیزیولوژیک، روانشناسی تجربی، روانشناسی رشد، روانشناسی یادگیری، روانشناسی تربیتی، روانشناسی اجتماعی، روان‌سنجی، انگیزش و هیجان، شخصیت، آسیب‌شناسی روانی، بهداشت روانی، روانشناسی مرضی کودک، تاریخچه و مکاتب روانشناسی.
دروس تخصصی گرایش روانشناسی بالینی:
کاربرد مقدماتی روش‌های تشخیص بالینی، کاربرد مقدماتی روش‌های درمان، مصاحبه، سمینار مسائل روانشناسی بالینی در جهان و ایران، پژوهش‌های عملی در روانشناسی بالینی، روانشناسی پویایی گروه، کلیات روان‌پزشکی، بررسی مقدماتی نظریه‌های روان‌درمانی، روانشناسی مشاوره و راهنمایی، روانشناسی کودکان استثنایی.
دروس تخصصی گرایش روانشناسی عمومی :
طرح‌ها و پژوهش‌های آزمایشگاهی، مقدمات نوروبسیکولوژی، ارزشیابی شخصیت، روانشناسی مشاوره و راهنمایی، روانشناسی هوش و سنجش آن، تفکر و زبان، روانشناسی پویایی گروه، روانشناسی کودکان استثنایی، سمینار در مسائل روان‌شناسی‌عمومی، اختلالات یادگیری، روانشناسی جنایی، پژوهش‌های عملی در روانشناسی عمومی
دروس تخصصی گرایش روانشناسی استثنایی :
روانشناسی مشاوره و راهنمایی، نظریه‌ها و کاربرد آزمون‌های شناختی، روانشناسی کودکان تیزهوش و روش‌های آموزش آنها، روانشناسی کودکان عقب‌مانده و روش‌های آموزش آنها، اختلالات تکلم و گفتار درمانی، روانشناسی تدریس به کودکان ناشنوا، روانشناسی تدریس به کودکان نابینا، متون روانشناسی کودکان استثنایی به زبان‌های خارجی، بهداشت روانی کودکان استثنایی و خانواده، زمینه پیشگیری از تولد کودکان عقب افتاده، روانشناسی کودکان ناسازگار، روش‌های تغییر و اصلاح رفتار کودکان، سمینار مسائل کودکان استثنایی در جهان و ایران، پژوهش‌های عملی در روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی.
تعداد واحدها
تعداد کل واحدهای درسی دوره کارشناسی روانشناسی ۱۴۴ واحد به شرح زیر است:
دروس عمومی ۲۳ واحد
دروس پایه و اصلی شاخه‌های عمومی استشنایی ۷۱ واحد
دروس پایه و اصلی گرایش بالینی ۹۸ واحد
دروس اختصاصی شاخه‌های عمومی – استثنایی ۴۰ واحد
دروس اختصاص گرایش بالینی ۱۳ واحد
دروس انتخابی برای شاخص‌ها و گرایش‌ها ۱۰ واحد
توضیح این‌که مجموع دروس هر یک از شاخه‌های عمومی و استثنایی وهم چنین گرایش بالینی ۱۴۴ واحد میباشد.
در ادامه مطالب به‌طور مفصل به معرفی هریک از رشته‌های روانشناسی بصورت جداگانه خواهیم پرداخت، با ما همراه باشید.
ممنون مطالب جامع و کاملی دارید
سلام
لطفا در مورد نوروسایکولوژی هم بنویسید.
متشکرم
چشم حتما